Αντί προλόγου
Το να μιλήσει κάποιος για την Κίνα στο περιθώριο κάποιων σημειώσεων όπως αυτές εδώ δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα. Η χιλιομετρική απόσταση από αυτήν την κοσμογωνιά καθώς και η ελειπής ενημέρωση για τους μή μυημένους στα κινέζικα τεκταινόμενα δημιουργεί αναχώματα στην προσπάθεια κατανόησης του τι σημβαίνει στην κινεζική κοινωνία. Από την άλλη το επαναστατικό παρελθόν της ίδιας της Κίνας και οι σκόρπιες αναφορές που βρίσκουμε σε διάφορες γωνιές του διαδικτύου μας δείχνουν ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως μας παρουσιάζονται. Σκόρπιες ιστορίες αρνήσεων, εργατικοί αγώνες σε διάφορες επαρχίες, μικρές και μεγάλες αντιστάσεις δείχνουν ό,τι κάτι βρίσκεται σε εξέλιξη. Εδώ το ζητούμενο είναι η διάχυση αυτών των μικρών και μεγάλων στιγμών, όσων δεν “χωράνε” στις επίσημες βιβλιογραφίες. Γιατί η Κίνα δεν είναι και τόσο μακρυά και αποτελεί ίσως μια εικόνα και από το δικό μας μέλλον.
Σημείωση: η αναλυτική αναφορά σχετικά με την πολιτική, οικονομική, κοινωνική κατάσταση στην σύγχρονη Κίνα ξεφεύγει από τις δυνατότητες αυτών των σημειώσεων. Η έστω και συνοπτική και έν πολλοίς αποσπασματική αναφορά κρίνουμε ό,τι είναι αναγκαία για την κατανόηση αυτών των στιγμών αντίστασης που περιγράφονται παρακάτω. Θα παρακαλέσουμε τον αναγνώστη/α να δείξει επιείκεια.
Διαβάζουμε συχνά στα διάφορα δυτικά δημοσιογραφικά μέσα για την ολοένα και “αυξανόμενη” κινεζική οικονομία, για τον κινέζικο “γίγαντα” που κυριαρχεί στις παγκόσμιες αγορές. Το διεθνές ενδιαφέρον των δυτικών οικονομολόγων και δημοσιογράφων στρέφεται στην έσχατη αυτή γωνιά της Ανατολής για την εξυψώσει σαν υπόδειγμα καπιταλιστικής ανάπτυξης. Πρόκειται για τις ίδιες πηγές που μερικά χρόνια πίσω γράφανε για την υποβάθμιση του κινέζικου λαού, για τα επίπεδα φτώχειας, για την καταπάταση των δικαιωμάτων και της ελευθερίας εξαιτίας των μαοϊκών. Άν άλλαξε κάτι στην στάση αυτών των πηγών και των υποστηρικτών τους είναι η αλλαγή που προέκυψε στην ίδια την Κίνα. Η επαναφορά σε ένα κρατικό μοντέλο καπιταλιστικής διαχείρησης (που στην περίπτωση της Κίνας παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα ότι αυτή η μεταβολή συντελέστηκε από το ίδιο το κομμουνιστικό κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία λόγω της επικράτησης εντός αυτού του «δεξιού» ρεύματος), η αναδιάρθρωση του καπιταλισμού και η σταδιακή μετά το 1980 στροφή πρός το άνοιγμα στις παγκόσμιες αγορές σηματοδοτούν μια νέα φάση στην κινεζική οικονομία η οποία έχει άμεσες συνέπειες στο κοινωνικό πεδίο και στην ευρύτερη αναδιάρθρωση της εργατικής τάξης.
Είναι όμως τόσο ρόδινα τα πράγματα όπως μας παρουσιάζονται; Τα τελευταία χρόνια η Κίνα έχει κάνει ένα γερό μπάσιμο στις διεθνείς αγορές αποτελώντας την δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία. Ο κινέζικος “γίγαντας” με τον κομβικό ρόλο που παίζει στις εξαγωγές λόγω της μαζικής παραγωγής σε μια σειρά τομέων (ένδυση, τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρονικά, ενέργεια) είναι η μια μόνο εικόνα, αυτή που μας παρουσιάζεται από τα δυτικά μέσα. Είναι η μισή αλήθεια στην ιστορία. Η άλλη όσο αφορά την κατάσταση στην ίδια την Κίνα δείχνει μια κοινωνία σε κρίση. Το βιωτικό επίπεδο για τους εργάτες και τις εργάτριες στα εργοστάσια είναι από τα χαμηλότερα, οι εργασιακές συνθήκες και οι συνθήκες διαβίωσης αγγίζουν τα όρια της εξαθλίωσης την ίδια στιγμή που το ιδιωτικό κεφάλαιο προσπαθεί να έρθει λίγο πιο κοντά στην Δύση. Η σωβούσα οικονομική κρίση στην Ασία επηρεάζει αναπόφευκτα και την κατάσταση στην Κίνα. Η κρίση μπορεί να είναι το αρχικό στάδιο μιας διαδικασίας με απρόβλεπτες συνέπειες. Η Κίνα που μέχρι πολύ πρόσφατα θεωρούταν η πιο δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας είναι σήμερα αντιμέτωπη με την πτώχευση. Πίσω από την οικονομική επιτυχία της κινεζικής οικονομίας βρίσκεται μια ανάπτυξη η οποία στηρίζεται στην λεηλασία του πλούτου από τους επιχειρηματίες σαν συνέχεια της περιόδου του “υπαρκτού σοσιαλισμού”. Η σύγχρονη μορφή της πολιτικής εξουσίας με την ολοκληρωτική μορφή που έχει πάρει συνακόλουθα με τα όποια συμφέροντα του παγκόσμιου καπιταλισμού δημιουργούν μια διαστρέβλωση αυτής της κατάστασης και της τεράστιαςοικονομικής και κοινωνικής καταστροφής.
Τα σπίτια της αντίστασης
Μια “σουρεαλιστική” εικόνα από το μέλλον… όλων μας
Από τις αρχές της δεκαετίας του 90’ το ιδιωτικό κεφάλαιο στην Κίνα αρχίζει να χτίζει εμπορικά κέντρα (τύπου Mall), αυτοκινητόδρομους ταχείας κυκλοφορίας και πολυτελή ξενοδοχεία στα ήδη πολυπληθή αστικά κέντρα. Η εξασφάλιση της απαραίτητης γής για την ανοικοδόμηση σήμαινε ό,τι έπρεπε να απαλλοτριώσει την γη εκείνη που δεν κατείχε. Έπρεπε να διώξει με κάθε τρόπο τους κατοίκους από την ενδιαφερόμενη περιοχή. Πρόσφερε αποζημιώσεις (η πλειοψηφία αυτών σε εξευτελιστική τιμή) για τα σπίτια ή μετεγκατάσταση σε άλλες περιοχές. Η ύπαρξη θεσμικού κενού κατά την διαδικασία αλλαγής από την κρατική γη στην ιδιωτική ήταν μια τεράστια ευκαιρία για το ιδιωτικό κεφάλαιο να πάρει τις κατοικίες σε εξευτελιστικές τιμές σε σχέση με τις αντίστοιχες αξίες τους.
Η ύπαρξη (μεμονωμένων) περιπτώσεων κατοίκων που αρνήθηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους (είτε γιατί διαφωνούσαν με την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας τους, είτε γιατί έτσι προσδοκούσαν μεγαλύτερες αποζημιώσεις) δημιούργησαν τα πινεζόσπιτα. Σπίτια σαν πινέζες καρφωμένα ανάμεσα σε τεράστια εμπορικά κέντρα ή στην μέση ενός αυτοκινητόδρομου. Οι ιδιωτικές κατασκευαστικές εταιρείες αλλά και η ίδια η κυβέρνηση εξάντλησαν κάθε κατασταλτικό μέσο για να κάμψουν την αντίσταση των κατοίκων (αστυνομικές έφοδοι, παράνομες κατεδαφίσεις, κόψιμο νερού και ηλεκτρικού ρεύματος).
Τα σκόρπια παραδείγματα αντίστασης ενάντια στην λεηλασία της γής και της αρπαγής της στέγης από πλευράς κεφαλαίου συνθέτουν ένα μοναδικό μωσαϊκό αντίστασης το οποίο όσο και άν από τα δημοσιογραφικά μέσα (και τα δυτικά σε πολλές περιπτώσεις) παρουσιάστηκε με μια γραφικότητα και μια μια εύθυμη σουρεαλιστική διάθεση, δείχνει την εικόνα του κόσμου που ζούμε και είμαστε μέρος του όσο δεν κατεργαζόμαστε τους τρόπους ξεπεράσματός του.
Μικρά..μικρά παραδείγματα..
Στο Ουένλινγκ της επαρχίας Τσετζιάνγκ, ένα ηλικιωμένο ζευγάρι κατάφερε να κρατήσει το σπίτι του ενώ γύρω του χτιζόταν ένας αυτοκινητόδρομος από το 2001 έως τον Δεκέμβριο του 2012.
Στην Τσόνγκτσιν, μια οικογένεια κατάφερε για δύο χρόνια να κρατήσει το σπίτι της.
Στο χωριό Γιάνγκτζι στην επαρχία Κουάντονγκ μπροστά στην άρνηση των κατοίκων να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, τα κατασκευαστικά έργα που ξεκίνησαν το 2010 σταμάτησαν. Οι εργολάβοι αφού αρχικά έκοψαν το ρέυμα και το νερό, αναγκάστηκαν να σκάψουν βαθειά χαντάκια γύρω από τα σπίτια εκτρέποντας τα νερά του τοπικού ποταμού. Οι κάτοικοι παρέμειναν μέχρι τον Φεβρουάριο του 2013. Δήλωσαν: “ Άν αυτοί μπορούν να χτίσουν ποταμούς, εμείς μπορούμε να χτίσουμε γέφυρες”.
